Plaser Yatakların Keşfi ve Arama Çalışmaları

1.Giriş ve Genel Tanım
Plaser yataklar, akarsu, göl, deniz veya nehir kıyılarında taşınma süreçleri ile depolanan maden yatakları türüdür. Genel olarak Altın, ağır metaller ve elmas gibi değerli madenler plaser yataklardan işletilir. Afrika’da elmas ve altın, Sibirya, Kanada ve ABD’de ise altın plaser yataklardan işletilmektedir. Türkiye’de plaser altın madenciliği Lidyalılar devrinde paranın keşfinden önce Ege bölgesinde Milattan önceki devirlerde işletilmiştir. Orta Asya, Karadeniz ve Hazar Denizi kuzeyinde ise “Bozkırın Kuyumcuları” olarak bilinen İskitler tarafından plaser altın madenciliği yapılmıştır. Plaser altın madenciliği bilinen en eski madencilik yöntemlerinden biri olmakla beraber günümüzde daha az maliyetle orta ve üst seviyede gelir elde etmek için yapılmakta ve popülaritesini korumaktadır. Plaser altın madenciliği sayesinde para keşfedilmiş, medeniyetler yön değiştirmiş, estetik kaygısı ve güzellik anlayışı değişmiş ve ilerlemiştir.

Şekil.1 Arazide Pan ile zenginleştirilmiş Plaser Altın Örneği, Afrika

2.Plaser Altın Arama Stratejileri

Plaser Altın aramak için uzaktan algılama, CBS, jeoloji, jeofizik ve sondaj ile rezerv hesaplanmaktadır. Yani yerbilimlerinde herhangi bir madeni aramak için geçerli olan tüm metotlar bu yatak tipi için de geçerlidir. Sadece yatak tipine göre metotların uygulanma biçimi farklıdır. Katı kaya madenciliğinde kayalardan numune almak gerekirken plaser madencilikte kayalardan örnek almaya ve laboratuvar analizlerine gerek yoktur.

2.1-Uzaktan Algılama 

Uzaktan algılama ile akarsuyun izlediği güzergahtaki tüm kayaçlar, litolojiler belirlenir ve buna ek olarak altın için gerekli olan alterasyonlar haritalanır. Akarsu güzergahındaki Au içeren birimlerin akarsuya yakınlığı, varsa akarsuyun kestiği bu birimler belirlenir ve akarsuyun akış yönüne yorumlanır ve Tüm veriler veritabanında tutulur.

2.2-Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)

CBS’de ilk iş eğer havza bazında ya da büyük alanda çalışma yapılıyorsa drenaj ağı(catchment-stream network) belirlenir. Buna ek olarak uzaktan algılama verileri fusion edilir ve Altının geldiği kaynak alanları belirlenir. Daha sonra plaser altın için çeşitli özel analizler yapılır. Bu analizlerin amaçları şu sorulara yanıt aramaktır;

1-Akarsu boyunca hangi zonlarda altının birikme ihtimali daha fazladır?

2-Birinci sorudaki zonların içerisinde hangi alanlarda altının birikme ihtimali daha fazladır?

Bu sorular hem uzaktan algılama hem de CBS ile cevaplanmaya çalışılır ve hedef alanlar belirlenir ve böylece ruhsat alanı içerisindeki hedef alanlar daraltılarak bulunduktan sonra sistematik örnekleme programı yapılır.

2.3.Jeoloji ve Örnek Alımı

Akarsuyun her iki tarafında alüvyon ve alüvyon olmayan birimler ruhsat sahası gerekli koridor genişliği boyunca tanımlanır, haritalanır ve belirlenir. Her bir yakadan ölçülü stratigrafik kesit alınarak bu kesitler korele edilir. Akarsu yatağı ve akarsuyun kestiği birimler belirlenir. Örnek alımları uzaktan algılama ve CBS ile belirlenen alanlar ile saha jeolojisinde belirlenen alanlarda gerçekleştirilir. Alınan örnekler pan veya uygun ekipmanlar ile elekten geçirilerek zenginleştirilir ve ağırlıkları ölçülür kaydedilir. Kaydedilen gramajlar CBS ortamında jeokimyasal haritalamaya tabi tutulur ve potansiyel alanlar tespit edilir. Bu çalışmadan sonra gerekli jeofizik ölçümler için hat uzunlukları, hat lokasyonları belirlenmiş olur.

2.4. Jeofizik

Jeofizik çalışmaların amacı, gevşek alüvyon birimi içeren tabakaların derinlikleri ile tanımlanarak belirlenmesi, temel kayaya(bedrock) kadar olan derinliğin bulunması, temel kaya kalınlığının bulunması, akarsu ile yeraltı suyu(YAS) ile olan ilişkinin varsa bulunması, altın içeren derinlik aralıkları ve alanların tespitidir.

Jeofizik çalışmalar alüvyon birimin karakterine göre belirlenmektedir.  Jeofizikte diğer amaç ise sondaj derinliklerinin net ve kesin olarak belirlenmesidir. Alüvyonun hangi zonu kaç metre derinlikte? kumlu birim hangi derinlikte, çakıllı ya da killi birim hangi derinlikte, temel kayaya kadar kaç metre alüvyon derinliği var? temel kayanın kalınlığı ne kadar gibi sorular cevaplanır. Bir diğer amaç ise sondaj lokasyonlarının belirlenmesidir. Sondaj lokasyonları belirlenirken sondaj şirketine beklenir kesitler iletilmek üzere hazırlanmalıdır.

2.5. Sondaj

Sondaj, arama çalışmalarının en maliyetli aşamasıdır. Sahada çok sondaj yapılırsa gereksiz harcama yapılmış olur, eğer az sondaj yapılırsa eksik yeraltı verisi toplanmış olur ve cevher ile ilgili amaçlanan sonuca varılamaz. Bunun için Jeomodel fiyat ve performans bakımından optimum verimi alacak şekilde sondaj sayısı, dizilimi gibi mühendislik hizmetlerini müşterilerine sunmaktadır. Belirlenen noktalarda sondajlar yapıldıktan sonra alınan numuneler belirli zonlara ayrılarak her zon için zenginleştirme çalışması yapılır ve her kuyu için derinliğe bağlı olarak belirlenen altın gramajı kaydedilir ve loglanır.

2.6.Modelleme ve Rezerv Tespiti

Sondaj loglarından elde edilen bilgiler dijital ortamda 3D katı model haline getirilir. Böylece bir uçtaki sondajdan diğer uçtaki sondaja kadar ve enlemesine bir yandaki sondajdan diğer sondaja kadar olan altın içeriği tonda gram cinsinden belirlenir. Kaç gram altın için ne kadar sediman kaldırılacağı, Altın fiyatı ve kaldırılan sediman için yapılan masrafın durumu, rezervin miktarı, mevsimsel durumu şantiye kapasitesi ve iş gücüne göre yılda kaç ayda kaç gün çalışarak ne kadar harcama ile ne kadar kütlede kaç dolarlık altının çıkarılacağının fizibilitesi yapılır.

7. Diğer Servisler

Jeomodel, arama hizmeti sunmuş olduğu plaser maden şirketlerine, maden yatağının jeolojisi ve geometrisine göre en uygun işletme koşullarını belirlemekte, şantiye makinelerini ve bu makinelerin kurulumunu sağlamaktadır.